Tab Article

Lata 1934-1939 w Rosji stalinowskiej to okres tzw. Wielkiej Czystki, terroru o rozmiarach wręcz monstrualnych. Jawny bunt przeciw dyktatorowi to tyle co zamach samobójczy, większość pisarzy rosyjskich więc milczy lub pisze ody i hymny na cześć Stalina oraz powieści i dramaty wysławiajace kolektywizację. Jednak sa i tacy, którzy nie potrafia sprzeniewierzyć się prawdzie i, ryzykujac zycie, wypowiadaja wojnę Stalinowi. O jednym z tych bohaterów-straceńców, Osipie Mandelsztamie, największym - obok Anny Achmatowej i Borysa Pasternaka - poecie rosyjskim XX wieku, opowiada Robert Littell w Epigramie na Stalina. Skazany juz wtedy na poetyckie nieistnienie (niepublikowany), przymierajacy wraz z zona głodem, inwigilowany przez Czeka, Mandelsztam pisze na poczatku 1934 roku oskarzycielski wiersz o "góralu kremlowskim", któremu "miodem kapie kazda nowa śmierć na szeroka osetyńska pierś". Niebaczny na skutki, recytuje go przyjaciołom i znajomym i wkrótce zaczyna się golgota Osipa Mandelsztama: od Łubianki, przez zesłanie do Czerdynia i Woroneza, po śmierć w obozie przejściowym "Druga Rzeczka" pod Władywostokiem. Opowieść amerykańskiego pisarza o wielkim poecie rosyjskim zamordowanym przez Stalina składa się z relacji osób autentycznych oraz fikcyjnych, którym autor na przemian udziela głosu. Postacie autentyczne to: wdowa Nadiezda Mandelsztam oraz dwójka jego najwierniejszych przyjaciół: Anna Achmatowa, śmiała orędowniczka prawdy, równiez dotknięta "karzaca ręka" tyrana, oraz poeta Borys Pasternak. Postacie fikcyjne, jak ochroniarz "chozjaina" czy słynny rosyjski cięzarowiec, to wazne elementy tła owej literackiej, ale opartej na faktach historycznych i jakze wyrazistej i przejmujacej biografii człowieka, dla którego prawda była wazniejsza niz zycie.