Tab Article

Podwazajaca mity o upadku Rzeczypospolitej opowieść o bezprecedensowej próbie odwrócenia biegu historii. Trudno będzie napisać lepsze studium polityki ostatnich sześciu dekad niepodległego państwa polsko-litewskiego — prof. Hamish Scott, Jesus College, Uniwersytet Oxfordzki Ostatnie dekady dawnej Rzeczypospolitej to epoka, na która patrzymy przez pryzmat straconych szans i podciętych skrzydeł. Czy Rzeczpospolita naprawdę była państwem upadłym, które samo przegrało swa wielkość i skazało się na zagładę? Richard Butterwick, brytyjski profesor historii, absolwent Cambridge i studiów doktoranckich na Oxfordzie w swoim najnowszym dziele przekonuje, ze zdecydowanie nie. Pozbawiony obciazeń i uprzedzeń kreśli obraz wielkiego potencjału Rzeczypospolitej, który na kilka lat zajaśniał pełnym blaskiem i spłonał – w ogniu rosyjskich dział w wojnie o konstytucję 1792 i powstaniu kościuszkowskim. Wychodzac ze głębokiego kryzysu, w drugiej połowie XVIII wieku Rzeczpospolita była buzujacym kotłem energii społecznej i przeciwstawnych idei. Szok wywołany I rozbiorem i ponownym zacieśnieniem rosyjskiej dominacji uruchomił desperacki wysiłek na rzecz ocalenia państwa – Sejm Wielki, który Butterwick nazywa „polska rewolucja”. Jak wygladało ścieranie się idei oświecenia ze szlachecka kultura polityczna i słynna walka „peruki z wasami”? Na historycznej szachownicy autor rozstawia zarówno najwazniejsze, jak i poboczne figury: tragiczna postać króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wielkich magnatów, wizjonerskich reformatorów i zwykłych szlachciców. Pamięta jednak o tym, ze cała ta partia rozgrywała się w złowrogim cieniu agresywnych monarchii ościennych i pod czujnym okiem ich władców, z Katarzyna II na czele. Angielski historyk w nowatorski sposób wpisuje dzieje Rzeczypospolitej w szeroki kontekst europejski, wyjaśniajac dyplomatyczne rozgrywki i strategiczne cele trzech wielkich mocarstw – Rosji, Prus i Austrii. Co wazne, czyni to, korzystajac równiez ze źródeł litewskich oraz najnowszych ustaleń tamtejszych badaczy. Światło i płomień to opowieść o końcu i poczatku – zniszczeniu polsko-litewskiego państwa i narodzinach nowoczesnego narodu.