Tab Article

Wciagajaca i barwna monografia Pawła Jasienicy poświęcona powstaniu styczniowemu.

Kreślac szerokie tło stosunków społeczno-politycznych i międzynarodowych, Paweł Jasienica analizuje przyczyny wybuchu i przebieg pierwszych miesięcy insurekcji. Okres przedpowstaniowy to tajne organizacje spiskowe, manifestacje patriotyczne krwawo tłumione przez władze carskie, okres załoby narodowej, prowokacje policyjne, a takze próby reform postulowanych przez Aleksandra Wielopolskiego i Andrzeja Zamoyskiego.

Jasienica, zwolennik pogladu o wpływie jednostek na kształt historii, przedstawia dramat ludzkich postaw i emocji, kreśli sylwetki przedstawicieli rywalizujacych obozów politycznych, zakulisowe rozgrywki i misterne kombinacje. Ich ofiara pada - zabity w sprowokowanym pojedynku - Stefan Bobrowski, wuj Josepha Conrada, naczelnik Warszawy, sprawujacy faktyczne zwierzchnictwo nad powstaniem w pierwszych miesiacach jego trwania. "Bez tej postaci rozpoczęta walka mogła się łatwo przeistoczyć w artyleryjski niewypał" - pisze Jasienica i dodaje: "Dwa razy [los] wmieszał się w decydujacy sposób w dzieje powstania styczniowego, obdarzajac je dwoma niezastapionymi ludźmi. Wtedy kiedy trzeba było wybuchajacymi siłami politycznie pokierować, oraz wtedy gdy juz tylko heroiczny finał mógł nadać sens zbyt długo trwajacej walce. Obaj wybrańcy losu przypłacili swa rolę zyciem. że Traugutt doczekał się sławy, a Bobrowski zapomnienia, to juz całkiem logiczne, skoro odpowiedzialni za główne błędy (oraz ich duchowi spadkobiercy) stali się naczelnymi prokuratorami".

Paweł Jasienica:
Właśc. Leon Lech Beynar (1909-1970), odznaczony pośmiertnie w 2007 roku Krzyzem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski - historyk, eseista, publicysta; autor słynnej syntezy dziejów Polski przedrozbiorowej (Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Rzeczpospolita Obojga Narodów). Uczestnik kampanii wrześniowej, oficer Armii Krajowej; po wojnie represjonowany. Od 1959 roku wiceprezes ZLP; ostatni prezes Klubu Krzywego Koła (1962).
W 1964 jako jeden z 34 intelektualistów podpisał protest przeciwko polityce kulturalnej władz PRL. Od 1966 wiceprezes polskiego PEN Clubu. W 1968 wystapił w obronie represjonowanych studentów, co spowodowało zakaz publikacji jego prac.